Trường đại học của một “chiến lược gia kinh tế”
Khi còn là sinh viên (1965-1969), tôi được đọc một số bài viết của Thầy Trần Phương. Không hiểu lắm, nhưng tôi “mê” Thầy ngay. Khi trở thành giảng viên Trường Đại học Kinh tế Quốc dân (khi đó còn là Trường Đại học Kinh tế – Kế hoạch), tôi vẫn “sùng bái” cách viết của Thầy. Đi bộ đội, làm giáo viên trong quân đội, làm giảng viên Trường Đảng cao cấp Nguyễn Ái Quốc, rồi đi thi để làm nghiên cứu sinh Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội (AOH) trực thuộc Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, tôi đỗ thủ khoa và tôi vẫn mê Thầy.
Nhưng nghiên cứu sinh xong, tôi “phải trả thù cái nghèo” (gia đình tôi ở Hà Nội, nhưng nghèo lắm), nên tôi ở lại Maxkva để kiếm tiền. Các bạn nhờ tôi làm Giám đốc Công ty Thương mại Bến Thành tại Maxkva. Tôi “thử”, nhưng thành “thật”, vì các bạn nhờ luôn tới 10 năm và tôi làm Giám đốc ở đó (1991-2001). Sau 10 năm, vì nhớ quê hương, tôi nghĩ đến việc về Việt Nam, nhưng vẫn muốn thành một “trí thức đủ ăn”, mà không muốn thành “tỷ phú”. Nhưng “về đâu”? Đó là vấn đề tôi nghĩ.
Hơn 10 năm ở Nga, tôi không biết ở Việt Nam thế nào để tìm lối làm việc. Rất may cho tôi (hình như “số tôi” thế), tôi biết Thầy Trần Phương thành lập Trường Đại học dân lập Quản lý và Kinh doanh Hà Nội (đến năm 2006, đổi tên thành Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, viết tắt là HUBT). Dù chưa hiểu thật sâu sắc, nhưng qua trao đổi thông tin với bạn bè, tôi nhận biết Giáo sư Trần Phương đã đưa tầm nhìn của chiến lược gia để hình thành và phát triển trường ngay từ khi thành lập. Đó là:
- Giáo sư khởi động HUBT bằng số tiền vốn nhiều tuy còn ít ỏi lúc ban đầu, nhưng do mọi người tự nguyện đóng góp. Việc góp vốn (góp cổ phần) không phân biệt số tiền mỗi người đóng mà theo chế độ “hợp tác xã của các nhà trí thức”. Mỗi người có cổ phần đều là một cổ đông, không căn cứ vào số tiền nhiều hay ít. Làm như thế vừa huy động được tiền của nhiều người không giàu có (trong số cán bộ trí thức, số người nghèo rất đông), vừa tránh được sự “xâm chiếm” vào Ban lãnh đạo trường của các “đại gia” hợm tiền muốn dùng tiền để chiếm lĩnh các vị trí lãnh đạo của trường đại học. Đó là cách suy nghĩ chuẩn xác của một chiến lược gia có tầm nhìn dài hạn, dự đoán trước được những rắc rối có thể xảy ra khi đồng tiền, chứ không phải trí tuệ và tâm đức của các trí thức làm chủ.
- Giáo sư khởi động trường bằng lực lượng của nhiều cán bộ, nhà khoa học, giảng viên, công nhân viên tình nguyện làm việc với tiền lương tiết kiệm.
Bằng việc tận dụng “khoảng trống” giữa tuổi nghỉ hưu của Nhà nước với sức khỏe thực và khả năng làm việc thực của con người để sử dụng lao động của nhiều cán bộ, thầy, cô giáo về hưu mà không cần qua đào tạo. Thực tế, những người này này rất phấn khởi, vì lao động của họ tưởng như đã “hết khấu hao”, lại được sử dụng rất có ích, không chỉ trong thời gian ngắn, mà có khi hàng chục năm (nhiều người về hưu hiện đang làm việc ở trường ta từ khi trường thành lập đến nay). Bằng việc kết hợp với việc tiếp nhận thêm nguồn nhân lực trẻ để đào tạo, trẻ hóa, hiện đại hóa ngay tại trường, tạo nên ba thế hệ cán bộ, giảng viên trong trường và xóa đi dần khoảng trống đang có về tuổi tác của cán bộ, giảng viên.
- Giáo sư khởi động HUBT bằng cơ sở vật chất từng bước trở nên khang trang, kỹ thuật công nghệ từng bước trở nên hiện đại.
- Giáo sư đã thắp sáng những trái tim nhiệt tình sôi nổi của thanh niên, sinh viên Việt Nam. Sinh viên được toàn quyền lựa chọn ngành học cho đến trước khi chuyển sang đào tạo chuyên ngành. Trường có quy chế đảm bảo dân chủ, công khai các kết quả trong mọi hoạt động của trường. Lớp lớp thanh niên đã tham gia học tập tại Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội từ khóa đầu đến nay.
- Giáo sư đã lựa chọn loại hình hoạt động của trường “không vì mục tiêu lợi nhuận”. Lãi chia cho cổ đông dựa theo mức tương đương lãi suất tiết kiệm cao của ngân hàng, số dư còn lại để đầu tư xây dựng và phát triển trường. Quy chế tài chính của trường đều được thảo luận dân chủ và biểu quyết theo nguyên tắc bình đẳng. Nguyên tắc ấy được các cổ đông trong các kỳ đại hội nhất trí thông qua và tự nguyện chấp hành nghiêm chỉnh.
Đã 27 năm qua đi kể từ ngày thành lập HUBT, nhìn lại các hoạt động, mới có thể thấy được những việc làm, những chủ trương mà trường “của Thầy Trần Phương” làm từ đầu đều xuất phát từ ý đồ chiến lược, chứ không phải tự phát. Ý đồ đó nhằm xây dựng và phát triển mô hình “Trường đại học tư thục hoạt động không vì mục đích lợi nhuận”.
Những tầm nhìn nói trên của Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội chỉ có thể là tầm nhìn của chiến lược gia nhiều kinh nghiệm. Đó là tầm nhìn của GS Hiệu trưởng Trần Phương.
Nỗ lực để xứng đáng với sự tin cậy
Muốn gì thì cũng hãy về với Thầy Phương đã, dù được đối xử ra sao, vì đến khi đó, tôi vẫn chưa một lần gặp mặt Thầy. Tôi nghĩ thế và viết đơn xin về Trường. Thầy gặp tôi và hỏi:
– Cậu là tiến sĩ kinh tế?
– Vâng.
– Cậu làm Giám đốc Công ty Thương mại Bến Thành tại Maxkva?
– Vâng.
– Vậy, cậu chuẩn bị dạy môn “Nghề giám đốc” cho tôi nhé?
– Vâng.
Trước đó tôi giảng không nhiều, đặc biệt môn “Nghề giám đốc”, nhưng tôi tự tin.
Thế là ngày 1-5-2001, tôi trở thành giảng viên cơ hữu của Khoa Quản lý doanh nghiệp Trường Đại học Quản lý và Kinh doanh Hà Nội với mức lương 1.350.000 đồng/tháng. Thực ra đối với tôi lúc đó, lương không quan trọng, vì lúc đó tôi không cần tiền và mục tiêu làm việc của tôi không phải là tiền. Hồi đó, bộ máy tổ chức của trường chưa ổn định, theo kiểu “vừa chạy, vừa xếp hàng”, khoa cũng thế. Chủ nhiệm của Khoa tôi tạm thời là nguyên Phó ban Tổ chức Trung ương Nguyễn Mạnh Can, rồi nguyên Giám đốc Xí nghiệp Giấy Bãi Bằng Trịnh Bá Minh. Đến khi GS.TSKH Vũ Huy Từ nghỉ hưu từ Văn phòng Chính phủ về làm Chủ nhiệm, Khoa mới tạm thời ổn định về tổ chức.
Dù mới chân ướt chân ráo về Trường, nhưng tôi đã cố gắng để chứng tỏ năng lực của mình. Sự nỗ lực ấy biểu hiện bằng những bước thăng tiến trong nhiệm vụ được giao:
– Ngày 20-11-2002, tôi nhận Quyết định công nhận danh hiệu giảng viên dạy giỏi cấp trường.
– Ngày 11-4-2003, tôi nhận Quyết định bổ nhiệm Phó Chủ nhiệm Khoa Quản lý kinh doanh.
– Ngày 30-8-2008, tôi nhận Quyết định bổ nhiệm Chủ nhiệm Khoa Quản lý kinh doanh.
Tất cả các Quyết định đều do GS Hiệu trưởng Trần Phương ký.
“Thay máu” Khoa Quản lý kinh doanh
Khi GS Trần Phương giao nhiệm vụ cho tôi làm Chủ nhiệm khoa, tôi có ý kiến đề xuất: “Thưa Thầy, em là tiến sĩ mà Thầy trao dưới quyền em 4 phó giáo sư, không biết họ có nghe em không”, và ít lâu sau: “Khoa em đang có ‘loạn về nhân sự’, Thầy cho em giải quyết thì em làm, không thì em xin trả Thầy chức Chủ nhiệm khoa, em xin về, chỉ dạy học, đánh bóng bàn và chăm phong lan thôi”.
GS Trần Phương nói: “Tôi cần người làm việc, chứ không cần phó giáo sư. Cứ làm đi!” Và Giáo sư chưa nói gì về “loạn nhân sự” cả. Vài ngày sau, Giáo sư gọi tôi đến bảo: “Phương án giải quyết ‘loạn nhân sự’ của cậu ra sao?”. Tôi mở cặp lấy 4 công văn tôi đã soạn, trình Thầy: “Thầy cho phép em chuyển những người này sang diện giáo viên thỉnh giảng” (thực chất là “đuổi việc”). Giáo sư không đọc, mà ký luôn. Tôi thầm thắc mắc: “Không biết Thầy có đặt niềm tin vào mình quá không, mà không đọc đã ký?”. Không phải. Sau vài phút nói chuyện khác, Giáo sư hỏi: “Công văn cậu đưa, tôi ký rồi đấy, bây giờ cho tôi biết nguyên nhân cậu đuổi họ là gì?”. Tôi trình bày những chứng cứ vi phạm kỷ luật của họ. Giáo sư bảo: “Thì ra cậu chuẩn bị cả rồi à?” – “Vâng. Làm việc với Hiệu trưởng, phải chu đáo, đúng quy trình chứ ạ. Thầy giao cho em giảng dạy về Nghề làm giám đốc mà!”. Thiết nghĩ, khi nghe tôi nói về “loạn nhân sự”, thầy đã tìm hiểu và bàn bạc với Ban lãnh đạo Trường. Cuộc nói chuyện ngắn với tôi là để thầy kiểm định lại ý kiến và chứng lý của tôi. Niềm tin của Giáo sư đặt vào tôi đã được khẳng định.
Khoa Quản lý kinh doanh ổn định từ ngày đó đến nay. Bởi có GS Trần Phương – một người thông minh, sắc bén, biện chứng, quả quyết và không sợ trách nhiệm, Khoa tôi mới “thay máu” được nhanh chóng như vậy.
Nhiều năm gần đây, Khoa Quản lý kinh doanh luôn dẫn đầu về số sinh viên toàn trường:
– K23: 1.023 SV (Năm học 2018-2022);
– K24: 1.730 SV (Năm học 2019-2023);
– K25: 1.260 SV (Năm học 2020-2024);
– K26: 1.300 SV (Năm học 2021-2025).
Làm việc và củng cố tổ chức Khoa, nâng cao hiệu quả
Ngày mới thành lập, điều kiện làm việc của Khoa còn vô cùng thiếu thốn và nghèo nàn. Trường di chuyển từ nhiều nơi thuê về Lạc Trung. Rộng rãi hơn một chút, nhưng còn nhiều việc phải làm. Giảng đường được cải tiến từ các gara sửa xe tải. Tuy không phù hợp, nhưng đã quá tốt cho Nhà trường. Vấn đề mà Khoa cần là các giáo trình, tài liệu để giảng dạy. GS Trần Phương đã huy động những người quen, các nhà khoa học, huy động tổng lực chất xám của họ cho trường. Tài liệu được viết và in từ nhiều nguồn. Có, nhưng còn nghèo. Không sao cả. Thầy trò chúng tôi khắc phục dần. Những cuốn giáo trình đầu tiên còn xấu, không sang. Nhưng có sao đâu! Những giáo trình đầu tiên được in ra và cung cấp đủ cho sinh viên là đã quá tốt rồi.
Bên cạnh các giáo trình, Khoa chúng tôi cho ra đời:
– Tài liệu hướng dẫn học tập môn “Tổ chức quản lý doanh nghiệp”, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2004;
– Tài liệu hướng dẫn học tập môn “Khoa học quản lý”, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2004;
– Tài liệu học tập môn “Quản lý tổ chức và nhân sự”, Hà Nội, 2012 (dùng cho cao học).
GS Trần Phương yêu cầu Khoa bố trí để Giáo sư giảng cho sinh viên một số tiết môn Khoa học quản lý (theo thời khóa biểu). Khoa rất vinh dự bố trí và nhiều giảng viên của Khoa đã đi dự buổi giảng của Giáo sư để học tập. Không nhiều cơ hội để được nghe những buổi giảng đó. Khoa học quản lý là môn học mà Giáo sư đam mê. Chưa có điều kiện để viết giáo trình đầy đủ, Giáo sư đã kết hợp với ThS Phạm Quang Lê cùng cho ra mắt giáo trình “Khoa học quản lý” (lưu hành nội bộ) cho sinh viên học. Chính Giáo sư nói chuyện với tôi về ý định đó và rất hoan nghênh khi tôi xin phép cho Khoa Quản lý kinh doanh làm giáo trình này. Khoa đã mời bạn hữu là các nhà khoa học họp bàn nội dung, đề cương của giáo trình. Khi đã thống nhất đề cương, Khoa phân công PGS.TS Kim Văn Chính và TS Đoàn Hữu Xuân viết. Chúng tôi viết xong và Nhà xuất bản Khoa học Xã hội xuất bản tháng 3-2012. Giáo sư rất khen ngợi giáo trình và yêu cầu Phòng Khoa học và Đảm bảo chất lượng chính thức sử dụng ngay giáo trình.
Khoa Quản lý kinh doanh phân công viết giáo trình, tuy tiến độ trong thời gian đầu rất chậm. Đến tháng 6-2022, Khoa đã cho ra đời và xuất bản 3 giáo trình:
– Tháng 6-2022: giáo trình “Kế hoạch hóa lao động trong doanh nghiệp”. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia;
– Tháng 11-2022: giáo trình “Tổ chức bộ máy quản lý doanh nghiệp”. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia;
– Tháng 11-2022: giáo trình “Tiền lương và tiền công trong doanh nghiệp”. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia.
Chúng tôi đã lên kế hoạch nghiên cứu khoa học của Khoa, theo đó, tháng 10-2023 có: Hội thảo khoa học “Đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập ngành Quản trị kinh doanh”; Hội thảo khoa học về Khởi sự Kinh doanh (cho giảng viên và sinh viên). Với tiến độ mà chúng tôi đang đi, thiết nghĩ chúng tôi còn đi xa hơn nữa.
Vang mãi khúc ca “Trường của tôi – Kinh doanh và Công nghệ”
Có một buổi chuyện trò ngoài lề công việc, GS Trần Phương nói với tôi về việc viết bản nhạc cho trường. Giáo sư bảo tôi biết nhạc lý, lại hiểu biết về Trường thì nên làm một ca khúc về trường, lời bài ca phải “hoành tráng” giống như lời bài “Tiến quân ca” của Văn Cao mới được.
Chấp hành “lệnh” của GS Hiệu trưởng, tôi lập tức tìm tòi, suy nghĩ. Trong đầu tôi xuất hiện những yêu cầu về các yếu tố hình thành bản nhạc: nhạc điệu phải nhẹ nhàng, mang tính hành khúc, nhưng không “nảy lửa” như hành khúc chiến tranh, mà vui tươi, đậm chất sinh viên; mặt khác, phải sao cho dễ hát, dễ nhớ. Tôi chọn “gam la thứ” cho nhẹ nhàng, nhưng tìm mãi không ra lời hoành tráng như Giáo sư yêu cầu.
Khó khăn đầu tiên gặp là tên bài hát tôi sẽ đặt: “Trường của tôi” hay “Trường của ta”? “Trường của tôi” thì có vẻ “kiêu căng” quá, còn “Trường của ta” tuy có vẻ “khiêm tốn” hơn, nhưng hình như chưa đủ, vì tôi đang tự hào về trường ta mà. Cuối cùng, tôi quyết định chọn cái tên “Trường của tôi”. Kiêu căng một chút cũng được, vì tôi nghĩ: Trường Kinh doanh và Công nghệ của chúng ta cũng đáng để “kiêu hãnh” mà!
Đến đoạn ca ngợi trường thì phải hoành tráng. Ôi, khó thật! Nghĩ mãi mới ra được một tứ (giống như tứ thơ):
“Trường của tôi: Kinh doanh và Công nghệ,
Là vườn ươm bao khát vọng tương lai
Trường của tôi: Kinh doanh và Công nghệ,
Là bài ca ấm mãi trong tim mình”.
Theo lý thuyết âm nhạc, có thể kết ở “Trường của tôi Kinh doanh và Công nghệ, là bài ca ấm mãi” (mà không cần “trong tim mình”). Nếu như thế sẽ là kết bằng “át âm” và sẽ để lại cho người nghe dư âm lâu dài của bài hát. Nhưng đối với nhiều người, sẽ khó nghe hơn. Và tôi đã không kết bằng át âm, mà kết thông thường để cho mọi người dễ nghe: “Là bài ca ấm mãi trong tim mình”.
Bài hát được sinh viên hát nhiều lần hàng năm vào những dịp đặc biệt: trong mỗi lần tựu trường, trong những ngày tổng kết năm học, trong các dịp lễ, tết, hay những ngày kỷ niệm, liên hoan, văn nghệ của trường. Mỗi khi bài ca vang lên, các thế hệ sinh viên đang ngồi trên ghế nhà trường hoặc vừa mới nhập học đều hồ hởi, náo nức truyền tai nhau như một kỷ niệm gần gũi, thân thương: “Bài hát về trường ta đó”, khiến người sáng tác ngồi bên cũng thấy nao nao trong lòng. Ở trường HUBT, có nhiều người gọi bài hát “Trường của tôi: Kinh doanh và Công nghệ” là “Trường Ca” (bài ca biểu tượng của Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội).
Để tạm kết thúc dòng ký ức có phần hơi “lan man” của mình, nhân danh cá nhân và tập thể Khoa Quản lý kinh doanh, tôi xin được tỏ lòng tri ân sâu sắc tới GS Hiệu trưởng Trần Phương với công lao sáng lập, thay đổi và những thành tích lớn lao đã giúp trường đạt được nhiều thành tựu gần 30 năm xây dựng, trưởng thành và phát triển. Bộ mặt của trường đã thay đổi rất nhiều kể từ khi thành lập đến hiện tại, thật đáng để tự hào với mấy cơ sở to đẹp, khang trang, cảnh quan môi trường sạch đẹp, đội ngũ cán bộ, giảng viên tâm huyết, tận tụy, trách nhiệm và thân thiện. Quan trọng nhất là sự thay đổi to lớn bên trong giúp nâng tầm trường HUBT trở thành một trong những trường đại học tư thục uy tín hàng đầu Việt Nam.
Với tư cách là tác giả, tôi cũng xin phép được chính thức đề tặng GS Hiệu trưởng Trần Phương ca khúc Trường của tôi Kinh doanh và Công nghệ để bày tỏ tấm lòng ghi nhớ công lao của Giáo sư đối với Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội. Công lao ấy của Thầy, sẽ ấm mãi trong tim các thế hệ đã, đang và sẽ giảng dạy, học tập ở mái trường HUBT./.
